Jak, na podstawie XIII wiecznych źródeł historycznych, noszono paski cywilne w Europie Zachodniej?
Odpowiedź na postawione wyżej pytanie wydaje się prosta, ponieważ nosimy paski tak jak większość rekonstruktorów historii i uznajemy to za wystarczającą rekomendację. Jednak po dłuższym zastanowieniu się dochodzimy do wniosku, że nie badaliśmy, źródeł historycznych pod kątem występowania w nich pasków cywilnych, jeśli w ogóle przeglądaliśmy źródła. W tym artykule postaram się przybliżyć i omówić zagadnienie związane z noszeniem pasków cywilnych. Przedmiotem badań są przedstawienia pasków cywilnych z Europy Zachodniej, ponieważ baza manuskryptów z tamtych terenów pozwala nam na wyciągnięcie pewnych wniosków. Praktycznie niemożliwa jest podobna analiza, jeśli mielibyśmy się opierać na źródłach ikonograficznych z terenów Europy środkowej, dlatego że źródła te są zdecydowanie uboższe. Dodatkowo iluminacje w manuskryptach Europy Środkowej częściowo były iluminowane przez zachodnich iluminatorów.
W artykule przedstawię kilka źródeł historycznych z terenów Europy Zachodniej datowanych na XIII wiek. Wykorzystam monumentalne dzieło, jakim jest Biblia Maciejowskiego (ok.1250), ma ona w kręgach polskich odtwórców historii swoich zwolenników, spotkać można jednak też jej przeciwników, którzy negują jej walory historyczne. Ja jednak jestem za wykorzystaniem tego źródła, podobnie jak innych źródeł z terenów Francji, nawet jeśli powstały one na zasadzie powielenia Psałterza Utrechckiego. Korzystać ze źródeł należy jednak z rozsądkiem i ograniczonym zaufaniem... Lecz to nie miejsce na refleksję na ten temat.
Artykuł ten trafi do osób, które odtwórstwem historycznym zajmują się od wielu lat oraz do tych, którzy dopiero rozpoczynają przygodę w pięknym świecie rekonstrukcji. Ci zajmujący się rekonstrukcją od lat, wiedzą dobrze, że trzeba stale się doskonalić nie tylko pod względem materialno-historycznym, ale także w wiedzy nad wszystkimi możliwymi aspektami odtwarzanego okresu. Powinni więc oni dbać o coraz to drobniejsze szczegóły rekonstrukcji historycznej. Ci drudzy wkraczający w świat rekonstrukcji zamiast mówić, że mają czas na historyczną poprawność, mogą od razu zacząć dbać o drobne szczegóły w stroju i powiększanie wiedzy na temat XIII wieku. To co napisze jest jedynie moją próbą odpowiedzi na powyższe pytanie. Wnioski tutaj przedstawione mogą być błędne i nie należy ich traktować jako prawd autotelicznych.
Jako pierwszą iluminację przedstawię scenę powieszenie pięciu królów* z Biblii Maciejowskiego, ponieważ jest ona sentencją całego artykułu, dlatego że wszystko bardzo dokładnie widzimy. Pierwszy król przedstawiony jest przodem do nas (widoczna sprzączka), pasek ma przełożony do tyłu, a o tym jak pasek jest założony z tyłu mówi nam król drugi z iluminacji, który jest pokazany tyłem. Końcówka paska jest po prostu włożona za zapięty wcześniej pasek. Obaj królowie są w kolczugach i cotte d’arms świadczy to, że zostali powieszeni od razu po bitwie.
O tym, że królowie poza polem bitwy także nosili paski zakładane do tyłu możemy zauważyć na kolejnej iluminacji, która pokazuje króla Dawida w żałobie witającego przybyłych do niego rycerzy. Nie widzimy, ażeby pasek swobodnie opadał w dół, więc analogicznie najprawdopodobniej założony jest do tyłu tak jak w pierwszej przedstawionej iluminacji. U rycerzy pasy nie są założone do tyłu, jednak są to pasy rycerskie z przypiętymi do nich mieczami, więc nie będące tematem artykułu.
Kolejna iluminacja przedstawia Uriasza podczas posiłku i osoby usługujące mu. W scenie tej Uriasz rozbił obóz pod Jerozolimą **. Jak widzimy jeden sługa ma pasek, który do tyłu nie jest założony. Iluminacje przedstawiające taki sposób noszenia paska są w zdecydowanej mniejszości, jednak należy odnotować, że także występowały.
W scenie „Biczowanie”, zaczerpniętej z Psałterza Potockich, widzimy biczowanego Jezusa od bioder opasanego szaroniebieskim perizonium, jednak w tym artykule ważniejsze są postacie oprawców. Człowiek po lewej stronie, w niebieskiej cote ma wyraźnie założony pasek do tyłu. Tak dokładnie nie widać tego u drugiej osoby, jednak najprawdopodobniej jego pasek założony jest podobnie.
„Ucieczka do Egiptu” jest kolejną z iluminacji Psałterza Potockich. Widzimy na niej świętą rodzinę, która udaje się do Egiptu. Święty Józef z workiem wędrownym na lewym ramieniu, zapięty paskiem, który także jest najprawdopodobniej założony do tyłu. W większości moich osądów kieruję się przypuszczeniami, ponieważ iluminacje nie są na tyle dokładne, żeby w tym wypadku móc być pewnym wszystkiego do końca. Liczę się z tym, że może to wypaczyć końcowe podsumowanie. Jednak temat jest dla mnie na tyle ciekawy, że uważam, iż warto zaryzykować postawienie pewnych tez.
Swobodnie opadające paski możemy spotkać w Księdze Gier Alfonsa X powstałej w Hiszpanii (1251 – 1282). W tym wypadku paski wiszą swobodnie. Jednak rzeczą rzucającą się w oczy są bogate zdobienia widoczne na paskach.
W trochę późniejszym Codex Manesse, który powstał w Niemczech (1305 – 1340), mamy do czynienia z podobną sytuacją jak wyżej przedstawionej. Służba podczas pracy z paskami nie założonym do tyłu, jednak pasek jest bogato zdobiony.
Temat dla wielu osób wydać się może śmieszny, ponieważ to wszystko już wiedzą, jednak jak pisałem, mam nadzieję, że osoby zaczynające w rekonstrukcji także będą mogły z niego skorzystać. Tak więc w iluminacjach spotykamy dwa sposoby noszenia paska. Pierwszym jest zakładanie go do tyłu, spotykany najczęściej podczas prac obozowych, walki, wędrówki, a więc z czysto pragmatycznych powodów „po co pasek ma mi się plątać między nogami, jeśli można założyć go do tyłu”. Drugi sposób, czyli swobodne opuszczanie paska w dół, najczęściej dotyczy pasków bogato zdobionych, wtedy nie ma znaczenia czy osoba pracuje, czy robi coś innego. XIII-wieczne imprezy najczęściej są organizowane jako obozowiska, wędrówki, itd. więc odpowiedź jak nosić pasek sama powinna nasunąć się nam na język.
*Jozue po zdobyciu miasta Jerycha, dzięki pomocy Boga, który wydłużył dzień zdołał schwytać 5 królów, wszystkich którzy wypowiedzieli mu wojnę. Ich egzekucja została przedstawiona na iluminacji.
** Uriasz Hetyta był jednym z najlepszych rycerzy króla Dawida, który jednak uwiódł jego żoną Batszebę. Ta zaszła w ciążę, król Dawid zaczął więc namawiać Uriasza, żeby współżył z żoną, ten był wierny prawu wstrzemięźliwości podczas prowadzenia działań wojennych. Uriasz zginął na froncie wysłany tam przez króla Dawida, który potem ożenił się z Batszebą.
LukaszXIII
